تنوع زيستي و تاكسونومي

تنوع زيستي: گوناگوني جانداران از ديرهنگام مورد توجه انسان بوده است و به شيوه هاي مختلف سعي كرده آنها را بشناسد. از تلاش اوليه در قالب نقاشي در غارها گرفته تا نگارش مقالات و كتب تخصصي امروزي.
آدمي براي شناخت هرچه بيشتر و بهتر جانداران و سهولت در مطالعه، سعي كرده است آنها را به شيوه هاي مناسب دسته بندي كند. گرچه سابقهٔ اين موضوع به زمان هاي قبل از ارسطو برمي گردد اما اين ارسطو بود كه پايه هاي رده بندي را به طور جدي بنيان نهاد.

تنوع زيستي و تاكسونومي

ارسطو شباهت هاي ساختاري و حضور يا عدم حضور يك ويژگي را معياري براي رده بندي دانست. اين اصول بعدها توسط كارل فون لينه دانشمند سوئدي بهبود يافت. لينه همچنين قواعدي را بنا كرد كه مبناي نام گذاري در علم تاكسونومي قرار گرفت. يك تاكسونوميست به مقايسه جاندار با خويشاوندان آن مي پردازد، سپس آن را نام گذاري و در يك نظام رده بندي جايگاه آن را مشخص مي كند.  تاكسونوميست ها تنوع زيستي جانداران را براساس خويشاوندي آن ها رده بندي مي كنند. براي كشف خويشاوندي جانداران، تاكسونوميست ها علاوه بر شباهت هاي ساختاري از ابزارهاي ديگري نيز استفاده مي كنند كه مهم ترين آنها مقايسه  DNA با پروتئين هاي ويژه است. بهره گيري از علوم مختلف و فناوري هاي نوين منجر شده تا علم تاكسونومي به صورت پويا و به روز فعاليت كند. رسالت و هدف تاكسونوميست ها مطالعهٔ دقيق گونه ها و تلاش در جهت شناخت بيشتر آن ها به منظور حفاظت از تنوع زيستي در جهان زنده است.

شناخت تنوع زيستي براي آدمي اهميت فراوان دارد؛ بعضي گياهان براي درمان بيماري ها به كار مي آيند؛ بعضي حشرات تهديدي براي سلامتي انسان اند و بسياري از مواد اوليه صنعتي منشأ زيستي دارند. كاهش تنوع زيستي، بي ترديد بر زندگي آدمي نيز مؤثر خواهد بود و به همين علت زيست شناسان بر شناخت و حفظ آن تأكيد مي كنند.

)پرسلولي شدن) يكي از راه هاي غلبه بر اين محدوديت است به طوري كه در ميان صدها هزار موجود پرسلولي، تنوع زيستي گسترده اي از شكل ها و اندازه ها را مي توان يافت: از موجودات ميكروسكوپي گرفته تا موجودات غول پيكر. اين گوناگوني حيرت انگيز و با شكوه، بي درنگ لزوم نظام هايي را براي رده بندي و نام گذاري جانداران آشكار مي كند. در طول تاريخ روش هاي مختلفي براي رده بندي پيشنهاد شده است. در همه آن ها، ابتدا جانداران را براساس صفات پراهميت )يعني صفاتي كه در تعداد بيشتري از جانداران ديده مي شود( در چند گروه بزرگ جاي مي دهند و بعد هر گروه را به گروه هاي كوچك تر تقسيم مي كنند. در نظام رده بندي رايج امروزي، بزرگ ترين گروه، فرمانرو نام دارد. زيست شناسان همهٔ جانداران را به پنج فرمانرو تقسيم مي كنند. اين پنج فرمانرو عبارت اند از باكتري ها، آغازيان، قارچ ها، گياهان و جانوران.

جانوران بسيار متنو ع اند، به طوري كه تقريباً براي ويژگي هاي آن ها مي توان استثناهايي ذكر نمود.  با اين وجود مشخصات زير در مورد همه يا بيشتر جانوران صادق است :

• كليه جانوران يوكاريوت اند.
• جانوران پر ياخته اي اند.
• جانوران مصرف كننده­ اند، بنابراين آن ها از نظر انرژي و مادۀ آلي، مستقيم يا غير مستقيم به جانداران توليد كننده وابسته­ اند.
• پيكر بيشتر جانوران از بافت ها تشكيل شده است.
• بيشتر جانوران داراي ساختارهاي عصبي و ماهيچه اي هستند، به طوري كه آن ها را قادر مي سازد تا به محرك هاي محيطي سريعاً پاسخ دهند.
• در توليدمثلِ جنسيِ جانوران، اسپرم كه ياخته اي كوچك و متحرك است با تخمك، كه ياخته اي بزرگ و فاقد ساختار حركتي است، لقاح مي يابد و ياخته تخم را ايجاد مي كند. از تقسيم ياخته تخم يك فرد بالغ ايجاد مي شود.

جانوران:

• مهره داران
• بي مهرگان

بي مهرگان:

1. شانه داران
2. اسفنج ها
3. كيسه تنان
4. كرم ها
5. نرم تنان
6. بندپايان
7. خارپوستان

 بي مهرگان:

 شاخه شانه داران:

در خبرها آمده بود كه ذخاير ماهيان كيلكاي درياي خزر به طور قابل توجهي كاهش يافته است. در بررسي موضوع، به شاخۀ شانه داران مي رسيم. در اين شاخه حدود ۱۰۰ گونه شناسايي شده است. اين جانوران، بدني شفاف، ژلاتيني و نورافشان دارند و از نظر اندازه متنوع اند. برخي ممكن است به كوچكي يك نخود و برخي بزرگ تر از يك گوجه فرنگي باشند. سطح خارجي آنها داراي هشت رديف مژۀ همانندِ شانه اند. ضربان هماهنگ مژه ها در اين شاخه باعث حركت و جابه جايي جانور در داخل آب مي شود. اين جانوران دهاني  در انتهاي لوله گوارش خود براي بلع غذا دارند و در طرف ديگر داراي مخرج، براي دفع آب و مواد زايد هستند.

 كرم ها:

كرم ها به سه دستۀ پهن، لوله اي و حلقوي تقسيم بندي مي شوند كه ويژگي آنها به شرح زير است:

كرم هاي پهن:

كودكي با وجود داشتن تغذيۀ مناسب، هنوز لاغر است. پزشك به او گفته ممكن است انگل داشته باشد. به همين دليل براي وي آزمايش مدفوع تجويز كرد. در زير، ساختار مشاهده شده در مدفوع كودك را در زير ميكروسكوپ مشاهده مي نماييد، ساختار مشاهده شده قطعه اي از بدن كرم كدو مي باشد. كرم هاي پهن شامل گروهاي متععدي است از جمله كرم كدو يا تنيا، كرم كبد، كرم پلاناريا.

كرم كدو (تنيا): اين كرم دهان و لوله گوارش ندارد و از مواد غذايي گوارش يافته در لوله گوارش تغذيه مي كند، نوعي از اين كرم انگل روده انسان است. كه طول اين انگل ممكن است به ۱۲ متر نيز برسد، بدن آن بند بند است. سر، اولين قطعۀ اين كرم است كه داراي ۴ بادكِش است و به كمك آن به جدار روده متصل مي شود. قطعۀ بعدي گردن است، اين قسمت جوانه مي زند و قطعات بعدي بدن را ايجاد مي كند.

كرم كبد: نوع ديگري از كرم هاي پهن، كرم كبد است كه منجر به كيست هيداتيك مي شود اين كرم به صورت بالغ در رودۀ سگ زندگي مي كند. تخم هاي اين كرم همراه با مدفوع سگ از بدن جانور خارج مي شود و انسان، گاو و گوسفند با خوردن سبزيجات و علوفۀ آلوده به تخم اين كرم به آن مبتلا مي شوند.
يادآوري مي شود كليۀ كرم هاي پهن انگل نيستند. انواعي از آن ها نظير پلاناريا و توربِلاريا زندگي آزاد دارند.

 كرم هاي لوله اي:

بيمار در مدفوع خود، كرم هايي شبيه را مشاهده نمود. اين كرم ها جزء كرم هاي لوله اي هستند. بدن اين كرم ها باريك و بدون حلقه يا بند است. كرم آسكاريس و كرمك نيز از كرم هاي انگل اين گروه اند. در كرم اسكاريس جنس ماده مي تواند تا ۳۰ سانتي متر وجنس نر تا ۱۵ سانتي متر طول داشته باشد. محل زندگي كرم بالغ آسكاريس و كرمك در رودۀ كوچك انسان است. آن ها از مواد غذايي موجود در آن تغذيه مي كنند و در نتيجه باعث سوءتغذيه انسان مي شوند.
تخم هاي هر دو كرم همراه مدفوع دفع مي گردند. اين تخم ها از طريق آب و سبزيجات آلوده وارد بدن مي شوند، تخم انگل كرمك در كودكان نيز توسط اسباب بازي هاي آلوده و حتي دستان آلوده به خاك، وارد بدن مي شود.

كرم هاي حلقوي:

اعضاي اين گروه، بدني نرم و حلقه حلقه دارند. كرم خاكي و زالو از نمونه هاي معروف اين گروه اند. كرم خاكي: معمولاً حدود ۲۰ سانتي متر طول و پيكر آن بيش از ۱۰۰ بند دارد. پوست بدن كرم خاكي نازك و مرطوب است. كرم خاكي بدون اغراق با خوردن خاك موجود در مسير خود، راه خود را بازمي كند. با اين عمل موجب هوادهي خاك مي شود وبه حاصلخيزي خاك مي انجامد. مواد آلي خاك خورده شده در لولۀ گوارش، تجزيه و جذب مي شود و ساير مواد از طريق مخرج دفع مي گردد.

زالوها: داراي بادكش هاي ماهيچه اي در هر دو طرف انتهاي جلويي و عقبي خود هستند. بيشتر زالو هاي انگلي خود را به يك ميزبان مهره دار مي چسبانند، سپس پوست آن را سوراخ مي­كنند و با ترشح مادۀ ضد انعقاد خون، از خون ميزبان استفاده مي­كنند.

منبع: گيلان ليرو